|
Zamek Królewski - stoi na wzgórzu usytuowanym na brzegiem Wisły. W X w. na tym wzgórzu funkcjonował prawdopodobnie gród obronny, który był ośrodkiem władzy lokalnej i bronił przeprawy przez Wisłę oraz dobrze zaludnionych terenów na lewym brzegu Wisły. Od połowy XII wieku, kiedy Sandomierz stał się stolicą księstwa, powstała w tym miejscu bardziej okazała drewniano-murowana rezydencja książąt sandomierskich. Po najeździe Litwinów w 1349 roku, z polecenia króla Kazimierza Wielkiego odbudowano miasto, a w miejscu dawnej rezydencji książęcej, król ufundował murowany, gotycki zamek obronny. Zamek ten był w następnie wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W XV wieku dobudowano zachowaną do dzisiaj wieżę od strony południowo-zachodniej z charakterystyczną dekoracją w kształcie rombów wykonaną przy pomocy tzw."zendrówki", cegły w kolorze czarnym.
Gruntownej przebudowy i rozbudowy zamku dokonano po 1520 roku z fundacji króla Zygmunta Starego. Z polecenia króla pracami kierował mistrz Benedykt Sandomierzanin. Dalsze prace nad rozbudową królewskiej rezydencji były kontynuowane za czasów króla Zygmunta Augusta. W wyniku tych prac powstała renesansowa rezydencja w kształcie czworoboku z czterema narożnymi wieżami. Nieistniejące już skrzydło wschodnie i południowe oraz zachowane skrzydło zachodnie tworzyły ciąg w kształcie podkowy z pomieszczeniami użytkowymi i mieszkalnymi. Od strony miasta, czyli północnej bryłę zamku zamykała tzw. ściana parawanowa, bez komnat, tworząc wewnętrzny dziedziniec. Dziedziniec ten był otoczony renesansowymi krużgankami z bogatą dekoracją kamieniarską, która była być może dziełem Santi Gucciego. W wyniku tej renesansowej rozbudowy sandomierski zamek stał się najokazalszą, po Wawelu, rezydencją królewską w Małopolsce. Często przebywali w nim polscy królowie zwłaszcza Zygmunt Stary, a później Zygmunt August.
W czasie potopu szwedzkiego zamek został zajęty przez Szwedów, którzy ulokowali w nim swój garnizon. W zimie 1656 roku król szwedzki Karol Gustaw podjął wyprawę na południowy wschód Rzeczpospolitej. Celem było zdobycie twierdz w rejonie Przemyśla i zablokowanie koncetrującym w okolicach Lwowa się na wezwanie króla Jana Kazmierza wojskom polskim operacje przeciwko Szwedom w centralnej Polsce. Wyprawa była nieudana bowiem armia szwedzka nie zdobyła żadnej z twierdz w rejonie tzw "Bramy Przemyskiej. Była nieustannie atakowana przez wojska polskie, a jej siły topniały, gdyż niemal wszystkie oddziały polskie do tej pory jeszcze wierne królowi szwedzkiemu przeszły na stronę polską. 22 marca 1656 armia szwedzka rozpoczeła odwrót w dół Sanu i Wisły, w kierunku Warszawy. Pochód armi szwedzkiej utrudniała odwilż i nieustanne ataki oddziałów polskich. Wyczerpana głodem, chorobami i nękającymi atakami armia szwedzka stanęła pod Sandomierzem 30 marca 1656 r. Szwedzi założyli obóz w wiłach Wisły i Sanu i rozpoczęli przygotowania do przeprawy na lewy brzeg Wisły po moście zbudowanym na łodziach. Obóz szwedzki natychmiast osaczyły oddziały koronne pod dowódzwem Jerzego Sebastana Lubomirskiego, które zajęły lewy brzeg Wisły wraz z miastem i zerwały most na Wiśle, uniemożliwiając Szwedom przeprawę. Od strony Sanu przeprawę armii szwedzkiej zablokowały wojska litewskie pod dowództwem Pawła Sapiechy. Z odsieczą oblężonemu pod Sandomierzem królowi szwedzkiemu ruszył z Warszawy z zapasową armią margrabia Fryderyk. Przeciwko tej armii Czarniecki i Lubomirski wysłali część swoich wojsk, które rozbiły korpus margrabiego Fryderyka pod Kozienicami i Warką. Osłabiło to jednak blokadę armii szwedzkiej pod Sandomierzem i skłoniło króla szwedzkiego do podjęcia próby przebicia się przez blokadę. Zamek sandomierski, którego nie udało się zdobyć oddziałom polskim, mimo wielokrotnych ataków, pozostawał w rękach szwedzkiego garnizonu. W związku z planem przebicia się armii szwedzkiej przez blokadę szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Szwedzi pod osłona ciemności potopili w fosie zagwożdżone armaty, podpalili lonty pod ładunkami prochowymi umieszczonymi w piwnicach zamkowych i uciekli na drugi brzeg łodziami, które im przysłano z obozu szwedzkiego. Do zamku wdarły się oddziały polskie plądrując zamek w poszukiwaniu łupów i kosztowności. Odkryto podstęp Szwedów, ale nie wszyscy zdążyli sie wycofać, gdy nastąpił potężny wybuch, który zniszczył trzy skrzydła zamkowe. W ruinach zamku zginęło kilkaset osób.
Ocalałe zachodnie skrzydlo zamkowe zostało w latach 1680-1688, za czasów Jana III Sobieskiego, odnowione i przebudowane w korpus główny w dwoma narożnymi wieżami. W wyniku trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku Sandomierz na krótko dostał się w ręce Austriaków. Wówczas władze austriackie przeznaczyły budynek zamkowy na więzienie i siedzibę sądu kryminalnego. Około 1825 roku, za czasów Królestwa Kongresowego przebudowano wnętrza zamkowe, a następnie około 1844 roku przebudowano elewację od strony dziedzińca w stylu klasycystycznym. Przez czały ten czas, aż do roku 1959, w murach zamkowych mieścilo się wiezienie. W 1959 roku zlikwidowano więzienie i rozpoczęto rewaloryzację budowli ,która trwała do roku 1986. Od 1986 roku w odrestaurowanych pomieszczeniach zamku ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. W latach 2001-2005 wyremontowano mur oporowy od strony południowo-wschodniej, dach oraz odrestaurowano basztę południową i salę rycerską.
|
zamek królewski
