trampbusko@gmail.com

strona główna zespół klasztoru i szpitala św. Ducha

Sandomierz

Kościół, klasztor i szpital św.Ducha

Zakon Świętego Ducha
(Ordo Fratrum Canonicorum Regularium Sancti Spiritus de Saxia)

Założycielem zakonu był bł. Gwidon z Montpellier, który urodził się około 1140 r. we Francji jako najmłodszy spośród czterech synów Guillema VII, księcia Montpellier i Matyldy, hrabiny z Burgundii. Gwidon sprzedał odziedziczony majątek i na przedmieściu rodzinnego Montpellier, około roku 1175, wybudował szpital, w którym razem ze swymi współtowarzyszami gromadził chorych, biednych oraz porzucone dzieci. Założyciel Zakonu powierzył swe dzieło opiece Ducha Świętego, a za godło Zakonu Ducha Świętego przyjął podwójny krzyż o dwunastu rozgałęzieniach. Często nad krzyżem umieszczano gołębicę jako symbol Trzeciej Osoby Trójcy Świętej. Biały krzyż z podwójną belką poziomą nosili duchacy na lewej piersi wyszyty na czarnych habitach. 22 kwietnia 1198 r. Papież Innocenty III zatwierdził Zakon Ducha Świętego i w 1204 r. powierzył jego opiece wybudowany nad Tybrem w dzielnicy Saxia rzymski szpital p.w. Matki Bożej Skalnej (S. Maria de Saxia), któremu nadano nazwę Świętego Ducha, a wspólnota zakonników przyjęła nazwę Duchaków de Saxia.
Do Polski kanoników regularnych kongregacji Ducha Świętego de Saxia sprowadził w 1220 r biskup krakowski Iwo Odrowąż. Początkowo prowadzili szpital w Prądniku pod Krakowem, a w 1244 roku przenieśli się do Krakowa, gdzie biskup Prandota oddał im kościół p.w. Świętego Krzyża i pobliski szpital. Na ziemiach polskich istniało około 10 kanonii ze szpitalami i szkołami dla sierot. Kasata prowincji polskiej Duchaków de Saxia nastąpiła w 1783. r.

Kościół, klasztor i szpital św. Ducha w Sandomierzu ufundowany został w 1292 r. przez kasztelana krakowskiego - Żegotę herbu Topór. Około 1303 roku zbudowano poza obrębem dawnych obwarowań drewniane zabudowania, które uległy spaleniu podczas najzdu Litwinów w 1349 roku. Przeprowadzone po tym najeździe z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego nowe rozplanowanie miasta sprawiło, że klasztor Duchaków znalazł się w obrębie murów obronnych.

W poł. XIV w. wzniesiono gotycki, murowany kościół św. Ducha, a następnie - prawdopodobnie w XV w. - po południowej stronie kościoła dobudowano murowany parterowy budynek klasztorny. Pozostałe budynki: szpitala, przytułku dla ubogich, ochronki dla sierot oraz budynki gospodarcze były drewniane. Dopiero w II poł. XVIII w. budynek klasztoru powiększono o dodatkowe piętro, zaś 1829 roku (już po kasacie klasztoru) dobudowano od strony ulicy Opatowskiej klasycystyczną fasadę kościoła oraz dwa murowane budynki szpitalne - po północnej (w 1829 r.), oraz po południowej (w 1836 r.) stronie kościoła.

Kościół jest budowlą jednonawową, orientowaną, z przylegającym od wschodu, wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium. Pierwotnie nawa kościoła sklepiona była gotyckim, trójdzielnym sklepieniem żebrowym  wspartym na stojącym na środku nawy filarze. W XVII wieku wnetrze kościoła zostało nakryte istniejącym do dziś sklepieniem kolebkowym.

Późnobarokowy ołtarz główny , parawanowy, malowany iluzjonistycznie pochodzi z 1770 roku i jest prawdopodobnie dziełem Macieja Rejchmana (lub Walentego Michnowskiego). Zwieńczenie iluzjonistycznie malowanej dekoracji ołatrzowej stanowi przedstawienie adoracji krzyża duchackiego przez aniołów.

Powyżej tabernakulum w otwartej arkadzie znajduje się obraz przedstawiający Zesłanie Ducha Świętego, który wg tradycji znajdował się dawniej w kaplicy zamkowej.

Stojące w nawie przy ścianie tęczowej dwa architektoniczne ołtarze pochodzą z ok. poł. XVIII w

Od południa do nawy przylega kaplica Pana Jezusa. Późnobarokowy ołtarz pochodzi z II poł. XVIII w. Wewnątrz znajduje się figura Pana Jezusa Miłosiernego z XV/XVI w. Według tradycji rzeżba ta pochodzi z kaplicy zamkowej i została przeniesiona do kościoła św. Ducha po zniszczeniu zamku przez Szwedów w 1656 roku.

Widoczna przy wejściu do prezbiterium - rokokowa ambona pochodzi z II poł. XVIII w. i jest prawdopodobnie dziełem z warsztatu Macieja Polejowskiego.

Godło Zakonu Ducha Świętego - podwójny krzyż o dwunastu rozgałęzieniach, które miały wskazywać na dwanaście owoców Ducha Świętego, którymi powinna żyć wspólnota zakonna.